فردی با اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder) ممکن است دارای احساسات شدید و متغیر باشد و همچنین نگرانی بیش‌ازحدی در مورد اعتبار، قدرت و کفایت شخصی داشته باشد. ازنظر دیگران، این فرد خودخواهانه رفتار می‌کند، سوءاستفاده گر است و در همدلی با اطرافیان یا در نظر گرفتن احساسات آن‌ها با مشکل مواجه است. درواقع، این رفتارها در فرد غالبا ناشی از نیاز او به سرپوش گذاشتن بر احساس ناامنی عمیق خود است. در ادامه با علائم اختلال شخصیت خودشیفته، علل آن و همچنین راه‌ های درمان این اختلال آشنا می‌شوید.

اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟

بیماری شخصیت خودشیفته، یکی از اختلالات شخصیت دسته B است. افراد مبتلا به این دسته از انواع اختلالات شخصیتی به‌سختی می‌توانند احساسات خود را مدیریت کنند. اختلال شخصیت خود شیفته نام خود را از یک افسانه یونانی گرفته است که در آن یک شکارچی به نام نارکیسوس (Narcissus) بازتاب خود را در آب استخر دید و عاشق آن شد.

فردی با شخصیت خودشیفته، ممکن است از خود تصویری ایده‌آل بسازد و نسبت به دیگران احساس برتری غیرواقعی داشته باشد. این صفات می‌تواند نشانگر عدم اعتماد به ‌نفس و احساس ناامنی عمیقی در فرد باشد که معمولا او از آن بی‌اطلاع است. موارد زیر ویژگی‌های اصلی اختلال شخصیت خودشیفته است:

• نیاز به تحسین
• الگویی از خودبزرگ‌پنداری
• عدم همدلی با دیگران

اختلال شخصیت خودشیفته چه علائمی دارد؟

نحوه دید این افراد نسبت به خودشان، تفاوت بارزی با دید دیگران از آن‌ها دارد. طبق تحقیقات ما در مرکز مشاوره آنلاین 24 ساعته کلبه سلامتی، ویژگی‌های شخصیت خودشیفته عبارت‌اند از:

• علاقه بسیار زیاد به توجه و تحسین
• داشتن عزت‌نفس شکننده و احساس ناامیدی در هنگام نبود تحسین
• داشتن احساس برتری بیش‌ازحد
• اغراق در صمیمیت با دیگران، به‌خصوص با کسانی که دارای ثروت یا اهمیت ویژه‌ای هستند
• دست بالا گرفتن بیش‌ازحد دستاوردها و استعدادهای خود
• دست پایین گرفتن موفقیت‌های دیگران
• داشتن دل‌مشغولی به موفقیت، قدرت، درخشش، زیبایی و عشق ایده‌آل
• اعتقاد به منحصربه‌فرد بودن و باور به اینکه فقط افراد خاص می‌توانند این موضوع را درک کنند
• داشتن احساس استحقاق برای انتظار رفتار مطلوب از سوی دیگران، برای مثال سوءاستفاده از دیگران برای رسیدن به اهداف خود
• عدم توانایی یا عدم تمایل به شناخت احساسات یا نیازهای دیگران
• احساس حسادت و داشتن این باور که دیگران به او حسادت می‌کنند
• رفتار کردن به‌گونه‌ای که فرد ازنظر دیگران، متکبر و مغرور به نظر می‌رسد
• نشان دادن دلربایی زیاد اما به‌سرعت بی‌قرار یا عصبانی شدن
• صحبت کردن زیاد در مورد نگرانی‌های خود و نداشتن علاقه به شنیدن نگرانی‌های دیگران
• نشان دادن پرخاشگری در هنگامی‌که منیت فرد مورد تهدید قرار بگیرد

سایر علائم بیماری خودشیفتگی که ممکن است کمتر واضح باشند عبارت‌اند از:

• احساس شرم، حقارت و پوچی در هنگام ناامیدی
• عدم تمایل به امتحان کردن کارها به دلیل ترس از شکست
• مشکل در حفظ روابط
• احساس قطع ارتباط و بیگانگی عاطفی با دیگران
• موفقیت بسیار زیاد به دلیل اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد بالا اما داشتن عملکرد مختل در هنگام روبرو شدن با تهدید یا انتقاد
• سوءظن
• کناره‌گیری اجتماعی
• مشکل در مدیریت هیجانات

سایر بیماری ‌های روانی مانند افسردگی و بی‌اشتهایی عصبی نیز می‌توانند با اختلال شخصیت خودشیفته همراه باشند.

اختلال شخصیت خودشیفته چگونه تشخیص داده می‌شود؟

ارزیابی روانپزشکی می‌تواند به تشخیص این اختلال کمک کند اما در کل تشخیص این اختلال می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد.! چرا ؟! دلیل آن این است که اختلالات شخصیتی انواع مختلفی دارند و ویژگی‌های آن‌ها معمولا با یکدیگر همپوشانی دارند. همچنین، ممکن است یک فرد در کنار ابتلا به یکی از بیماری های روانی، به اختلال شخصیت خودشیفتگی نیز مبتلا باشد. بعلاوه، فرد مبتلا به این اختلال ممکن است تشخیص ندهد که مشکلات زندگی او از رفتار خودش ناشی می‌شود. در عوض، او دیگران را مقصر مشکلات خود می‌داند.

ممکن است این فرد نسبت به انتقادات و درک ضعف‌هایش از سوی دیگران، حساسیت بالایی داشته باشد که این مسئله باعث می‌شود دیگران نتوانند درباره رفتار نامناسب فرد با او صحبت کنند. برای تشخیص اختلال شخصیت خودشیفته، روانپزشک یا روانشناسسی، باید پنج معیار از معیارهای اختلالات شخصیت خودشیفته در DSM5 (ویرایش پنجم کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) را در فرد مشاهده کند. این معیارها عبارت‌اند از:

• یک احساس بزرگنمایی شده از اهمیت خود
• دل‌مشغولی به خیال‌پردازی در مورد موفقیت، درخشندگی، زیبایی یا عشق ایده‌آل نامحدود
• اعتقاد به منحصربه‌فرد بودن و اینکه او تنها توسط افراد و موسساتی خاص و با موقعیتی بالا درک می‌شود.
• نیاز به تحسین بیش‌ازحد
• احساس استحقاق و انتظارات نامعقول از دیگران برای رفتار مطلوب و انتظار از دیگران برای پیروی خودبه‌خود از او
• تمایل به استفاده از دیگران در جهت رسیدن به اهداف خود
• عدم همدلی و عدم تمایل به شناخت احساسات و نیازهای دیگران
• حسادت به دیگران و اعتقاد بر اینکه دیگران به او حسادت می‌کنند
• رفتارها یا نگرش‌های مغرورانه و متکبرانه

اختلال شخصیت خودشیفته به‌صورت یک طیف است و علائم آن از خفیف تا شدید متغیر است. متخصصان دو زیرگروه برای این اختلال پیشنهاد کرده‌اند:

• زیرگروه خود بزرگ ‌بینی: ویژگی‌های این زیرگروه عبارت‌اند از بزرگنمایی آشکار، پرخاشگری و گستاخی.
• زیرگروه آسیب‌پذیر: این زیرگروه شامل حساسیت بیش‌ازحد و داشتن حالت دفاعی است.

چه عواملی باعث اختلال شخصیت خودشیفته می‌شوند؟

محققان هنوز علل دقیق این اختلال را کشف نکرده‌اند. بااین‌حال، تصور می‌شود نقایص ژنتیکی ارثی، مسئول بسیاری از موارد ابتلا باشند. عوامل محیطی موثر نیز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تجربه سوء رفتار یا غفلت در دوران کودکی
• مراقبت بیش‌ازحد والدین
• انتظارات غیرواقعی از سوی والدین
• بی‌بندوباری جنسی (اغلب همراه با خودشیفتگی است)
• تاثیرات فرهنگی

اختلال شخصیت خودشیفته چه عوارضی دارد؟

بسیاری از افراد دارای شخصیت خودشیفته یا نارسیسم، معمولا به بیماری روانی دیگری نیز دچار هستند که برخی از این بیماری‌های روانی عبارت‌اند از:

• سوءمصرف الکل یا مواد مخدر
• افسردگی
• اختلال هراس
• اختلال اضطراب اجتماعی
• اختلال اضطراب فراگیر
• سایر اختلالات شخصیت
• بی‌اشتهایی عصبی

همچنین فرد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته معمولا عوارض زیر را تجربه می‌کند:

• مشکلات در رابطه
• مشکلات در محل کار یا محل تحصیل
• افکار یا اقدام به خودکشی

همچنین ممکن است خطر عوارض قلبی عروقی در این فرد بالا باشد. برخی تحقیقات نشان داده است که مردان مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته سطح بالاتری از هورمون استرس کورتیزول را در خون خود دارند که این مسئله با خطر بیشتر برای ابتلا به مشکلات قلبی عروقی مرتبط است.

اختلال شخصیت خودشیفته چگونه درمان می‌شود؟

درمان این اختلال در درجه اول شامل روان‌درمانی است. اگر همراه با اختلال شخصیت خود شیفته، علائم افسردگی یا انواع بیماری‌های روانی دیگر نیز وجود داشته باشد ممکن است برای درمان این اختلالات روانی از دارو استفاده شود. بااین‌حال برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته هیچ دارویی وجود ندارد.

روان‌درمانی به فرد کمک می‌کند که یاد بگیرد چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند و درنتیجه روابطی لذت ‌بخش‌تر، صمیمی‌تر و مفیدتر داشته باشد و امروزه با توجه به ورود تنولوژی در هر منزل، شما می توانید از خدمات مشاوره روانشناسی آنلاین استفاده کنید.

ایجاد تعاملات مثبت می‌تواند تا حد زیادی به بهبود کیفیت زندگی فرد در زمینه‌های مختلف کمک کند. روان‌درمانی همچنین می‌تواند به فرد کمک کند که:

• همکاری خود را با دیگران بهبود ببخشد؛
• روابط شخصی‌اش را حفظ کند؛
• نقاط قوت و پتانسیل‌هایش را بشناسد تا بتواند انتقادات و شکست‌ها را تحمل کند؛
• احساسات خود را درک و مدیریت کند؛
• با مشکلات عزت‌نفس مقابله کند؛
• اهداف واقع‌بینانه‌ای برای خود تعیین کند.

این تاثیرات زمانی اتفاق می‌افتند که فرد در تمام جلسات درمانی شرکت کند و داروهایش را نیز طبق دستورالعمل مصرف کند. همچنین مهم است که فرد برای کمک به درمان خود، کارهای زیر را انجام دهد:

• از مصرف الکل، مواد مخدر و انجام سایر رفتارهای آسیب‌زننده خودداری کند؛
• حداقل سه بار در هفته ورزش کند تا روحیه‌اش تقویت شود؛
• برای کاهش استرس و اضطراب به روش‌های آرام‌سازی مانند یوگا و مدیتیشن بپردازد.

اثربخشی درمان این اختلال، به شدت علائم و تمایل فرد برای درمان بستگی دارد. بااین‌حال، به‌طورکلی، علائم اختلال شخصیت خودشیفته با گذشت زمان بهبود می‌یابد. اگر فرد انگیز خود را حفظ کند و فعالانه در جهت تغییر گام بردارد احتمالا می‌تواند روابط آسیب‌دیده‌اش را ترمیم کند و از زندگی روزمره‌اش رضایت بیشتری داشته باشد.

نحوه برخورد با فرد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته چگونه است؟

این اختلال اگرچه جزء بیماری های روانی ترسناک محسوب نمی‌شود اما می‌تواند برای خود فرد و اطرافیان بسیار چالش‌برانگیز باشد. بااین‌حال، درمان و دریافت حمایت می‌تواند کیفیت زندگی خود فرد و اطرافیانش را بهبود ببخشد. همچنین، اگر یکی از اطرافیان شما به این اختلال مبتلاست رعایت نکات زیر می‌تواند در نحوه برخورد با این فرد بسیار کمک‌کننده باشد:

• یک شبکه حمایتی شامل دوستان و بستگان داشته باشید؛
• از طریق کار کردن، داوطلب شدن در امور خیریه یا داشتن سرگرمی‌های مختلف به دنبال اهداف و منافع مستقل باشید؛
• از راهکارهای سالم حل تعارض استفاده کنید؛
• سعی کنید هنگام صحبت با فرد خودشیفته آرام باشید.

درنهایت، همان‌طور که مطرح شد افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفتگی، دیدگاهی اغراق‌شده در مورد خودشان دارند و دائما به دنبال تحسین و تایید از طرف دیگران هستند. این اختلال می‌تواند بر همه ابعاد زندگی فرد ازجمله روابط، تحصیلات و شغل او تاثیرات منفی بگذارد. متاسفانه تاکنون علت دقیق این اختلال روشن نشده است اما با روان‌درمانی تا حدود زیادی می‌توان کیفیت زندگی این افراد را بهبود بخشید.