بارداری، مرحله بسیار حساسی در زندگی هر زنی است و علاوه بر تاثیرات زیادی که روی فرد می‌گذارد، سلامت جنین نیز در این دوران وابسته به بارداری سالم است. اما گاهی جنین شکل گرفته در رحم رشد نمی‌کند و وضعیتی به نام بارداری خارج از رحم را به وجود می‌آورد. حال سوال اینجاست که چرا چنین اتفاقی می‌افتد و آیا چنین وضعیتی برای سلامت مادر و جنین مناسب است؟ در ادامه این مقاله به این سوالات و موارد این چنینی پاسخ داده شده است.

بارداری خارج از رحم چیست؟

از لقاح تا زایمان، بارداری شامل مراحل مختلفی در بدن زن است. یکی از این مراحل زمانی است که تخمک بارور شده برای اتصال به رحم حرکت می‌کند. حاملگی خارج رحمی، هنگامی اتفاق می‌افتد که تخمک بارور شده به رحم متصل نمی‌شود. در عوض، ممکن است به لوله فالو ، حفره شکم یا دهانه رحم متصل شود.
گاهی نتیجه آزمایش بارداری خارج از رحم، باردار بودن زن را تائید می‌کند اما لازم است بدانید، تخمک بارور شده نمی‌تواند در جایی دیگری به غیر از رحم به درستی رشد کند. بنابراین، بارداری اغلب به زایمان ختم نمی‌شود. طبق آكادمی پزشكان خانواده آمریكا (AAFP)، از هر 50 مورد حاملگی در حدود 1 مورد (از هر 1000 مورد 20نفر) حاملگی خارج از رحم را تجربه می‌کنند.
در صورتی که بارداری خارج از رحم درمان نشود ممکن است به یک فوریت پزشکی تبدیل شده و جان مادر را به خطر بی‌اندازد. درمان به موقع، خطر ابتلا به عوارض ناشی از بارداری خارج از رحم را کاهش می‌دهد، احتمال بارداری‌های آینده و سالم را افزایش داده و عوارض مربوط به حاملگی خارج از رحم را نیز در آینده کاهش می‌دهد.
اگر فرد مشکوک به بارداری خارج از رحم است، باید بلافاصله با مشاوره پزشکی تلفنی تماس گرفته و یا به پزشک مراجعه کند. حاملگی خارج رحمی از طریق معاینه فیزیکی قابل تشخیص نیست. با این حال، پزشک ممکن است معاینه را به منظور رد کردن سایر موارد مشابه انجام دهد.

چه عواملی باعث بارداری خارج از رحم می‌شود؟

علت بارداری خارج از رحم همیشه مشخص نیست. در برخی موارد، شرایط زیر با تجربه بارداری خارج از رحم مرتبط است:

• التهاب و جای زخم در لوله‌ های رحمی ناشی از یک بیماری پزشکی قبلی، عفونت یا جراحی
• عوامل هورمونی
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
• نقائص هنگام تولد
• شرایط پزشکی که بر شکل و وضعیت لوله‌های رحمی و اندام‌های تولید مثل تأثیر می‌گذارد.

چه کسانی در معرض خطر بارداری خارج از رحم قرار دارند؟

تمام زنان که از نظر جنسی فعال هستند در معرض خطر بارداری خارج از رحم قرار دارند. عوامل خطر با هر یک از موارد زیر افزایش می‌یابد:
• سن مادر 35 سال یا بالاتر
• سابقه جراحی لگن، جراحی شکم یا سقط جنین متعدد
• سابقه بیماری التهابی لگن (PID)
• سابقه آندومتریوز
• باز بودن لوله یا دستگاه داخل رحمی (IUD) (برخی از افراد با استفاده از جراحی لوله یا دستگاه داخل رحمی خود را می‌بندند تا از باروری جلوگیری شود.)
• بارداری با کمک داروها یا روش‌های باروری
• سیگار کشیدن
• سابقه حاملگی خارج رحمی
• سابقه بیماری‌های مقاربتی (STD) مانند سوزاک یا کلامیدیا
• داشتن نقایص ساختاری در لوله‌های رحمی که حرکت تخمک را سخت می‌کند.
افراد در صورتی که هر یک از عوامل خطر فوق را تجربه می‌کنند، باید با پزشک خود صحبت کنند. برای به حداقل رساندن خطرات بارداری خارج از رحم در آینده می‌توان با یک مشاوره تلفنی رایگان یا متخصص باروری مشورت کرد.

حاملگی خارج از رحم چه علائمی دارد؟

حالت تهوع و درد پستان از علائم رایج در هر دو بارداری خارج از رحم و باردرای رحمی است. شایع ترین علائم بارداری خارج از رحم، علائم زیر هستند و می‌تواند نشان دهنده یک فوریت پزشکی باشد:
• امواج تیز درد در شکم، لگن، شانه یا گردن
• درد شدید که در یک طرف شکم ایجاد می‌شود
• لکه بینی یا خونریزی واژن از خفیف تا شدید (پیشنهاد میشود مقاله علت لکه بینی در بارداری مطالعه شود)
• سرگیجه یا غش کردن
• فشار مقعدی
اگر زن می‌داند که باردار است، در صورت مشاهده هریک از این علائم باید فورا با پزشک متخصص خود تماس گرفته و اقدامات لازم برای درمان صورت گیرند. درصورتی که فرد تنها بود و علائم را تجربه کرد، می‌تواند با مشاوره پزشکی زنان تلفنی شبانه روزی نیز تماس بگیرد. علاوه بر موارد اشاره شده در بالا، لازم است بدانید که بارداری خارج از رحم و پریود با یکدیگر مغایرت دارند. این بدان معناست که حتی در حاملگی خارج رحمی، علائم دیگری از قبیل عقب افتادن دوره‌های قاعدگی نیز مشاهده می‌شود.

تشخیص بارداری خارج از رحم

مرحله دیگر برای تشخیص بارداری خارج از رحم، سونوگرافی از طریق واژن است. این کار شامل قرار دادن یک وسیله خاص مانند گرز در واژن بیمار است تا پزشک قادر به مشاهده کیسه حاملگی در رحم باشد و تشخیص دهد آیا وجود دارد یا خیر.
پزشک همچنین ممکن است از آزمایش خون برای تعیین میزان hCG و پروژسترون استفاده کند. اینها هورمون‌هایی هستند که در دوران بارداری وجود دارند. اگر طی چند روز سطح هورمون‌ها شروع به کاهش کند یا ثابت بماند و کیسه حاملگی در سونوگرافی وجود نداشته باشد، بارداری احتمالاً خارج از رحم است.
اگر علائم شدید مانند درد قابل توجه یا خونریزی مشاهده شود، ممکن است زمان کافی برای انجام تمام این مراحل وجود نداشته باشد. لوله فالوپ ممکن است در موارد شدید پاره شده و باعث خونریزی شدید داخلی شود. سپس لازم است پزشک یک عمل جراحی اضطراری را برای ارائه درمان فوری انجام دهد.

درمان بارداری خارج از رحم

حاملگی خارج از رحم برای مادر بی‌خطر نیست. همچنین، جنین در این نوع از بارداری قادر به رشد نخواهد بود. برای سلامت فوری مادر و باروری طولانی مدت لازم است که جنین را در اسرع وقت از رحم خارج کنند. گزینه‌های درمان بسته به محل حاملگی خارج رحمی و رشد آن متفاوت است.

• دارو
پزشک اغلب با توجه به وضعیت مادر متوجه می‌شود که احتمال عوارض جدی پایین است یا خیر. در این حالت، وی می‌تواند چندین دارو را تجویز کند که از ترکیدن و از بین رفتن توده خارج رحمی جلوگیری می‌کنند. طبق AAFP، یکی از داروهای رایج برای این حالت دارو متوترکسات (روماتروکس) است.
متوترکسات دارویی است که رشد سریع سلول‌های تقسیم شده مانند سلول‌های توده خارج رحمی را متوقف می‌کند. این دارو به مادر تزریق می‌شود. برای اطمینان از کارآیی دارو مرتباً از مادر آزمایش خون گرفته می‌شود. در صورت موثر بودن، دارو علائمی شبیه به سقط جنین ایجاد می‌کند. علائم عبارت‌اند از:
• گرفتگی عضلات
• خونریزی
• دفع بافت
بعد از گذراندن این علائم و دفع جنین، به ندرت به جراحی بیشتری نیاز است. داروی متوترکسات خطرات و عوارض مربوط به آسیب لوله فالوپ را که با جراحی همراه است، ندارد. با این حال پس از مصرف این دارو زنان تا چند ماه قادر به باردار شدن نیستند.

• عمل جراحی
بسیاری از جراحان پیشنهاد می‌کنند در بارداری خارج از رحم، جنین را برداشته و آسیب داخلی را ترمیم کنند. به این روش لاپاراتومی می‌گویند. پزشک یک دوربین کوچک را از طریق ایجاد یک برش کوچک به بدن زن وارد کرده تا مطمئن شود که دید کافی برای انجام جراحی مورد نظر وجود دارد. سپس جراح جنین را برداشته و هرگونه صدمه به لوله رحمی را ترمیم می‌کند. اگر جراحی ناموفق باشد، جراح می‌تواند لاپاراتومی را دوباره تکرار کند، البته این بار از طریق یک برش بزرگ‌تر دوربین را وارد بدن بیمار می‌کند. پزشک قادر است در صورت مشاهده آسیب وارد شده به بافت دورن رحم، لوله فالوپ را در حین جراحی خارج کند.

• مراقبت در منزل
پزشک در مورد مراقبت از برش‌های ایجاد شده بعد از جراحی دستورالعمل‌های خاصی را به بیمار ارائه می‌دهد. اهداف اصلی تمیز و خشک نگه داشتن برش‌ها در حین بهبودی است. هر روز آنها را باید از نظر علائم عفونتی بررسی کرد. بررسی برش‌ها باید بدین صورت انجام شود:
• آیا خونریزی متوقف شده است یا خیر
• آیا خونریزی بیش از حد است یا خیر

• تورم زخم
بعد از جراحی ممکن است کمی خونریزی از ناحیه واژن و لخته‌های خون کوچک مشاهده شود. این حالت اغلب به مدت شش هفته پس از عمل ادامه دارد. سایر اقدامات مربوط به مراقبت در منزل عبارت‌اند از:
• اجتناب از برداشتن هرچیز سنگینی
• نوشیدن مایعات بسیار زیاد برای جلوگیری از یبوست
• استراحت لگن که به معنی پرهیز از مقاربت جنسی، استفاده از تامپون و دوش گرفتن است.
• هفته اول بعد از جراحی تا آنجا که ممکن است استراحت کرده و سپس در هفته‌های بعدی به آرامی شروع به فعالیت کرد.
• در صورت افزایش درد و مشاهده هرگونه علائم غیرعادی باید با مشاوره تلفنی رایگان تماس گرفت.

جلوگیری از بارداری خارج از رحم

پیش بینی و پیشگیری این عارضه امکان‌پذیر نیست. خانم‌ها ممکن است بتوانند از طریق حفظ سلامت بهداشت باروری، تاحدودی خطر باروری‌های ناسالم و خطرناک را کاهش دهند اما کاهش این احتمال قطعی نیست. استفاده از کاندوم و سایر راه‌های جلوگیری از بارداری و همچنین محدود کردن شرکای جنسی ممکن است به جلوگیری از بروز بارداری خارج از رحم کمک کند.
پیروی از این راه‌ها، خطر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را نیز کاهش می‌دهد که ممکن است باعث PID هم شود. بیماری که می‌تواند باعث التهاب در لوله‌های رحمی شده و احتمال بارداری خارج از رحم را افزایش دهد.
انجام ویزیت‌های منظم از جمله معاینات منظم زنان و غربالگری منظم STD و برداشتن گام‌هایی برای بهبود سلامت شخصی خود مانند ترک سیگار نیز از راهکارهای پیشگیری موثر محسوب می‌شوند.