در گذشته، مردم بر این باور بودند که زنان بیشتر به اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder) مبتلا می‌شوند. بااین‌حال، اکنون مطالعات نشان می‌دهد که این اختلال می‌تواند زنان و مردان را به‌طور برابر تحت تاثیر قرار دهد. در ادامه با اختلال شخصیت نمایشی، علائم، علل و راه‌های درمان آن آشنا می‌شوید.

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

اختلال شخصیت نمایشی بخشی از یک گروه بزرگتر از انواع اختلالات روانی به نام اختلالات شخصیت دسته B است. ویژگی این اختلالات عمدتا نمایشی، هیجانی و دمدمی‌مزاج بودن است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، تصور ذهنی تحریف‌شده‌ای از خود دارند.

آن‌ها اغلب احساس عزت‌نفس خود را بر اساس تایید دیگران به دست می‌آورند. این امر باعث می‌شود که نیاز بیش‌ازاندازه‌ای به توجه داشته باشند. به همین دلیل این افراد ممکن است کارهایی انجام دهند که به‌شدت نمایشی است. شخصیت نمایشی در زنان بیشتر از مردان، تشخیص داده می‌شود و علت آن ممکن است این مسئله باشد که مردان کمتر علائم خود را گزارش می‌کنند و درنتیجه روانپزشک‌ها کمتر متوجه علائم شخصیت نمایشی در مردان می‌شوند.

اختلال شخصیت نمایشی چه علائمی دارد؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی درصورتی‌که در مرکز توجه نباشند احساس دلسردی یا نادیده گرفته شدن می‌کنند. آن‌ها ممکن است اغلب پرجنب ‌و جوش و بیش‌ ازحد اغواکننده به نظر برسند و دیگران ممکن است آن‌ها را «مجلس گرم‌کن» توصیف کنند. در ادامه به برخی از علائم اختلال شخصیت نمایشی پرداخته شده است.

• فرد از اینکه در مرکز توجه نباشد احساس ناراحتی می‌کند
• رفتارهای بیش‌ازحد جنسی نشان می‌دهد
• دارای احساسات متغیر و کم‌عمق، مانند حسادت یا حرص و طمع است
• از ظاهر خود برای جلب‌توجه استفاده می‌کند
• گفتاری سطحی و فاقد جزئیات دارد
• در هنگام تجربه هیجانات، اغلب نمایشی به نظر می‌رسد
• معتقد است روابطش صمیمی‌تر از آنچه واقعا به نظر می‌رسد است

هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص شخصیت نمایشی وجود ندارد اما روانپزشک یا روانشناس و یا مشاوره آنلاین روانشناسی مناسب ایام کرونا، برای تشخیص این اختلال از معیارهای ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌ های روانی (DSM-5) استفاده خواهد کرد. بر طبق این راهنما فرد باید پنج یا بیشتر از پنج مورد از علائمی که مطرح شد را داشته باشد تا تشخیص اختلال شخصیت نمایشی را دریافت کند. یک مطالعه نیز نشان داد که افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است به الکسیتایمیا (alexithymia) مبتلا باشند. الکسیتایمیا به این معنی است که فرد قادر به تشخیص یا توصیف احساسات خود یا دیگران نیست.

از سوی دیگر، مکانیسم‌های دفاعی، فرایندهای ذهنی ناخودآگاهی هستند که از فرد در مقابل از هم پاشیدن در هنگام اضطراب محافظت می‌کنند. افرادی که شخصیت هیستریک دارند اغلب ممکن است از سرکوب، تجزیه یا هر دو به‌عنوان مکانیسم دفاعی استفاده کنند. سرکوب به زمانی اطلاق می‌شود که فرد محرک‌های دردناکی مانند خاطرات، افکار و احساسات را از هوشیاری‌اش دور نگه دارد. تجزیه به روندی ذهنی گفته می‌شود که در آن فرد از افکار، احساسات، خاطرات و احساس هویت خود جدا می‌شود.

اختلال شخصیت نمایشی چه تفاوتی با اختلال شخصیت مرزی دارد؟

بین ویژگی‌ های اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت مرزی، همپوشانی زیادی وجود دارد. به‌طوری‌که برخی محققان معتقدند اختلال شخصیت نمایشی، اختلال شخصیت مرزی تشخیص داده نشده است. بر طبق DSM-5، اگرچه اختلال شخصیت مرزی نیز با جلب‌توجه، رفتار دستکاری‌کننده و هیجاناتی که به‌سرعت تغییر می‌کنند تشخیص داده می‌شود اما نشانه‌های مهم این اختلال، رفتارهای خودتخریب‌گرانه، مشکلات در روابط به دلیل عصبانیت و احساس مزمن پوچی عمیق و اختلال در هویت است. این دو اختلال از جهات زیر به یکدیگر شبیه‌اند:

• تغییر سریع هیجانات و واکنشی نشان دادن احساسات
• رفتار تکانشی
• ابراز خیلی شدید هیجانات

برخی از متخصصان معتقدند که کیفیت این علائم در اختلال شخصیت نمایشی در مقایسه با اختلال شخصیت مرزی متفاوت است. برای مثال، تغییر سریع هیجانات در اختلال شخصیت نمایشی با همان شدت و عمق اختلال شخصیت مرزی اتفاق نمی‌افتد. بااین‌حال دیگر کارشناسان استدلال کرده‌اند که این دو اختلال لزوما اختلالات متمایزی نیستند.

اختلال شخصیت نمایشی چه عللی دارد؟

اگرچه علت دقیق انواع اختلالات شخصیتی نمایشی مشخص نیست اما تصور می‌شود عامل آن ترکیبی از تاثیرات ژنتیکی و محیطی است. ژن‌ها می‌توانند فرد را مستعد ابتلا به اختلال شخصیت کنند و وضعیت زندگی می‌تواند منجر به بروز بیماری شود. سایر عوامل مرتبط با افزایش خطر ایجاد یا بروز اختلالات شخصیتی عبارت‌اند از:

• سبک فرزندپروری، به‌ویژه فرزندپروری بی‌ثبات یا بیش‌ازحد سهل‌گیر
• والدینی که رفتارهای نمایشی یا ناپایدار را الگوسازی می‌کنند
• سابقه خانوادگی اختلالات روانپزشکی، سوءمصرف مواد یا اختلالات شخصیت
• آسیب‌های دوران کودکی

اختلال شخصیت نمایشی چه عوارضی دارد؟

فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است برخی از عوارض مربوط به این اختلال را تجربه کند. به‌عنوان‌مثال، رفتار بیش‌ازحد جنسی او ممکن است حفظ روابط عاشقانه را برای فرد دشوار کند. فرد مبتلا به این اختلال در صورت شنیدن انتقاد یا بازخورد منفی ممکن است عصبانی شود که این مسئله می‌تواند شرایط کاری را برای او، همکاران و کارفرمایانش چالش‌برانگیزتر کند.

از سوی دیگر، افراد مبتلا به اختلالات شخصیت دسته B مانند اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت مرزی، تمایل به ماجراجویی دارند. این مسئله می‌تواند منجر به انجام رفتار های پرخطر مانند سوءمصرف مواد توسط آن‌ها شود. غیرمعمول نیست که افراد مبتلا به اختلال شخصیت دسته B دچار افسردگی یا اضطراب نیز می‌شوند؛ بنابراین، ممکن است فرد علائم این بیماری‌ها را در کنار علائم اختلال شخصیت نمایشی تجربه کند.

اختلال شخصیت نمایشی چگونه درمان می‌شود؟

درمان فردی که شخصیتی هیجانی نمایشی دارد در اغلب موارد دشوار است و علت این مسئله غالبا این است که افراد مبتلا به این اختلال بیشتر برای حل عوارض بیماری و نه برای حل مشکل اصلی خود به دنبال درمان می‌روند. درمان اختلال شخصیت نمایشی شامل روان‌درمانی، دارودرمانی یا ترکیبی از آن‌ها همراه با تغییر سبک زندگی است.

۱. روان‌درمانی

روان‌درمانی می‌تواند در درمان اختلال شخصیت نمایشی موثر باشد، زیرا به کاهش پریشانی عاطفی، بهبود عزت‌نفس و افزایش مهارت‌های مقابله‌ای فرد کمک می‌کند. روان‌درمانی حمایتی درمان ترجیحی انتخابی است البته باتوجه به شرایط امروزه پیشنهاد میشود تا از یک مرکز که خدمات مشاوره آنلاین رایگان دارد بهره مند شوید. این رویکرد بر بهبود عزت‌نفس، کاهش پریشانی عاطفی و بهبود مهارت‌های مقابله‌ای فرد متمرکز است. گروه‌درمانی و خانواده‌درمانی معمولا برای درمان اختلال شخصیت نمایشی توصیه نمی‌شوند زیرا علائم این اختلال مانند تلاش برای جلب‌توجه اعضای گروه و علائم مبالغه‌آمیز ممکن است بر فضای گروه تاثیر بگذارد یا آن را بدتر کند.

2. دارودرمانی

درحالی‌که هیچ داروی مورد تاییدی برای درمان اختلال شخصیت هیستریونیک وجود ندارد، ممکن است از داروها برای درمان پریشانی عاطفی یا تغییرات خلقی، عصبانیت، اضطراب و افسردگی که اغلب همراه این اختلال هستند استفاده شود. علائم افسردگی یا اختلال اضطرابی با داروهای ضدافسردگی قابل‌درمان هستند.

3. درمان کل‌نگر

تکنیک‌های ذهن‌آگاهی، ازجمله یوگا، تای چی و بیوفیدبک نیز ممکن است به افراد مبتلا به اختلالات شخصیت کمک کند تا احساسات درونی خود ازجمله تکانه‌ها و واکنش‌های احساسی خود را کنترل کنند.

اگر یک دوست یا یکی از اعضای خانواده شما دچار اختلال شخصیت هیستریونیک است، مهم است که او را به دریافت کمک ترغیب کنید. بدون درمان حرفه‌ای، بعید به نظر می‌رسد که تاثیرات بیماری بر روی روابط بهبود یابد. به همین دلیل ازدواج با شخصیت نمایشی می‌تواند چالش‌های بسیار زیادی به همراه داشته باشد. همچنین، لازم است در مورد این اختلال، علائم و راه‌های درمان آن اطلاعات بیشتری کسب کنید تا بتوانید فرد را بهتر درک کنید و از او حمایت کنید.

چشم‌انداز اختلال شخصیت نمایشی چگونه است؟

افراد زیادی وجود دارند که مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی هستند اما زندگی عادی خود را دارند. درواقع، بسیاری از این افراد در شرایط عادی روابط خوبی دارند اما در روابط صمیمی معمولا دچار مشکل می‌شوند. بسته به مورد، اختلال شخصیت نمایشی می‌تواند بر توانایی حفظ شغل، رابطه یا تمرکز بر اهداف زندگی تاثیر بگذارد. همچنین ممکن است باعث شود که فرد دائما به دنبال ماجراجویی باشد و در موقعیت‌های خطرناک قرار گیرد.

از سوی دیگر، فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بیشتر احتمال دارد که دچار افسردگی شود که این مسئله می‌تواند بر روش‌های او در مدیریت شکست‌ها و از دست دادن‌ها تاثیر بگذارد. در این صورت، فرد وقتی به خواسته خود نمی‌رسد به‌شدت ناامید می‌شود. درمان می‌تواند به او در کاهش مشکلات کمک کند و زندگی شاد و مولدتری برای فرد به همراه داشته باشد.

درنهایت، اختلال شخصیت نمایشی یکی از بیماری ‌های روانی است که فرد مبتلا به آن همیشه می‌خواهد در مرکز توجه باشد و همچنین اغلب هیجانات خود را به‌ صورت اغراق ‌آمیز نشان می‌دهد. ازآنجایی‌که علائم این اختلال می‌تواند در زمینه شغلی و همچنین بر روابط صمیمی فرد تاثیر بگذارد درمان آن ضروری است. با انجام روش ‌های درمانی، معمولا از شدت علائم فرد کاسته می‌شود و او می‌تواند یک زندگی طبیعی داشته باشد.