خرما - کلبه سلامتیکلبه سلامتی

مطالب پزشکی و روانشناسی > تغذیه > میو ه ها و خواص آن ها > خرما

خُرما گیاهی تک‌لپه‌ای و گرمسیری جزو تیره نخل‌ها است که میوه‌اش خوراکی و دارای هسته‌ای سخت و پوست نازک و طعم شیرین که به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان می‌گردد و برگهای آن بزرگ است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر می‌رسد. به میوهٔ نرسیده خرما، «خارَک» یا «خرک» یا کنگ (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود. رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.

خرما

میوه خرما جزو میوه‌های سته می‌باشد یعنی تمام قسمت بریکاری آن گوشتی و محتوی مواد غذایی است. خرما از دورانِ باستان در رژیم غذایی انسان وجود داشته است و یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های کشت شده توسط انسان بوده است. واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبان فارسی به زبانهای هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی شرقی و یونانی به سوی غربی وارد شده است. از برگ و شاخه درخت خرما سبد و زیرانداز تهیه می‌کنند. از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل. مردم صحرا هسته درخت خرما را آرد کرده و از آن نان می‌پزند یا در این هسته را بو داده و از آن به‌عنوان قهوه استفاده می‌کنند زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است و یا حتی این در را در آب برای چند روز خیس کرده و به‌عنوان غذای مقوی به شترهای خود می‌دهند.

خرما را می‌توان جایگزین قند، شکر و مربا کرد. یک عدد خرمای مرطوب 20 کالری و یک خرمای خشک 15 کالری دارد که با خوردن آن انرژی بدن تامین می‌شود. به خصوص خرمای ربی با توجه به دارابودن قند طبیعی از ارزش غذایی بالایی برخوردار بوده و جایگزین مناسبی برای قند است. فرق رطب و خرما خیلی‌ها فکر می‌کنند رطب همان خرماست ولی این دو با هم تفاوت دارند. خداوند درخت نخل را این‌گونه آفریده که ابتدا شکوفه‌های نخل ماده تبدیل به میوه‌ای سبز و سفت و هسته‌دار می‌شود که به آن (چاقالی) می‌گویند.

خواص

خرما در درمان یبوست، اختلالات روده‌ای، مشکلات قلبی، ضعف جنسی و اسهال مفید است و جزو مواد غذایی ملین به شمار می‌آید. به همین دلیل برای افرادی که از یبوست رنج می‌برند مفید اعلام شده است. برای این که هر چه بهتر و بیشتر از این خاصیت خرما استفاده کنید، بهتر است خرما را یک شب کامل در آب خیس دهید. صبح روز بعد خرماهای خیس خورده را مانند شربت مصرف کنید. مواد موجود در خرما، برای درمان هرگونه اختلال روده‌ای مفید است و مصرف مداوم آن، رشد باکتری‌های مفید در روده را افزایش می‌دهد.

افزایش وزن

خرما بخشی از رژیم غذایی سالم است چرا که قند، چربی، پروتئین و انواع ویتامین‌های ضروری در آن موجودند. بنابراین این ماده‌ی غذایی در مقابله با کمبود وزن، کمک مؤثری خواهد بود.

قلب

ثابت شده است خرمایی که شب در آب خیس شده و صبح مصرف شود، برای قلب‌های ضعیف مفید است. اگر این کار را دو بار در هفته انجام دهید به تقویت قلب خود کمک کرده‌اید.

اسهال

خرماهای رسیده حاوی پتاسیم هستند. پتاسیم نیز برای کنترل اسهال مفید است. به علاوه این محصول به راحتی قابل هضم بوده و از این رو در بر طرف شدن مشکلات ناشی از اسهال کمک می‌کند.

خواص

انرژی

مقدار انرژی ناشی از خوردن خرما از قند ساده بسیار کمتر است و بسیار کمتر از قند، افراد را دچار چاقی و اضافه وزن می‌کند. به عنوان مثال در 100 گرم قند و شکر معمولی 9/99 درصد خالص آن انرژی‌زا می‌شود؛ در حالی که در 100 گرم خرما حدود 30 درصد قند موجود است و بقیه آن، حاوی مواد دیگری است که از جمله این مواد مختلف، پروتئین است.

100 گرم خرما حاوی 5/1 درصد پروتئین گیاهی از جنس مرغوب می‌باشد.

در خرما، مقداری نیز فیبر غذایی موجود است، فیبر موجود در خرما برای سلامت دستگاه گوارش و تغذیه بسیار مناسب است، علاوه بر آن خرما حاوی کاروتنوئیدها یا موادرنگی است که پیش‌ساز ویتامین A و آنتی‌اکسیدان محسوب می‌شود و جلوی ضایعات و سرطانی شدن سلول‌ها را می‌گیرد.

خون سازی

خرما علاوه بر نکات گفته شده، مقدار قابل توجهی فولات و یا همان اسیدفولیک به بدن می‌رساند که جهت خون‌رسانی برای بدن لازم است و زنان هنگام بارداری مجبور می‌شوند علاوه بر دریافت فولات از طریق غذا، قرص آن را نیز مصرف کنند.

فولات به عنوان ماده خون‌ساز در خرما موجود است؛ هرچند که مقدار آهن خرما آنچنان زیاد نیست، اما برای خون‌سازی، بدن احتیاج به 3 ماده‌ی مغذی فولات، آهن و ویتامین 12 B دارد که در غذاهای حیوانی یافت می‌شوند. پس برای این منظور بایستی از غذاهای متنوع استفاده کرد.

اعصاب و عضلات

پتاسیم در این میوه به میزان قابل توجهی موجود است که برای جلوگیری از پرفشاری خون و برای کار صحیح عضلات و اعصاب ضروری است که به هم خوردن آن در بدن، بسیار خطرناک است. علاوه بر آن، خرما حاوی میزان قابل‌توجهی منیزیم است که برای اعصاب و عضلات ضروری است.

خرما بهترین غذا برای روزه‌داران

نتایج یک تحقیق علمی نشان می‌دهد خرما بهترین غذا برای روزه داران در ماه مبارک رمضان است. بر اساس نتایج این تحقیق، در ساعات پایانی روزه، قند خون کاهش پیدا می‌کند و بر مغز تأثیر می‌گذارد و سبب می‌شود فرد احساس کسالت و ضعف کند و از قدرت تمرکز شخص روزه دار کاسته می‌شود.

همچنین کاهش قند بر حرکات جسمی نیز تأثیر می‌گذارد و معده تقریباً در حالت سکون قرار می‌گیرد و فعالیت آنزیم‌های دستگاه گوارشی به علت کمی مایعات در بدن به شدت کم می‌شود. با توجه به این موضوع بدن انسان هنگام افطار، به غذایی نیاز دارد که به سرعت هضم شود و معده را اذیت نکند و آن را فعال کند و به سرعت مواد مورد نیاز به بدن جذب شود و به مغز و عضلات برسد تا ذهن و بدن توانایی خود را باز یابند؛ همه‌ی این‌ها با مصرف خرما امکان پذیر است و ظرف بیست دقیقه، قدرت و توانایی را به شخص روزه دار باز می‌گرداند.

مواد معدنی و ویتامین

خرما سرشار از ویتامین های A. B .C .D . E است . ویتامینA موجود در خرما برای رشد و نمو بدن مفید بوده و در محافظت بافت ها در برابر عفونت ها ( به خصوص عفونت های مخاطی ) و در تقویت بینایی نقش مهمی دارد . کمبود ویتامین A ایجاد اکزوفتالمی میکند که عارضه ای در قرنیه چشم است. این بیماری سبب خشک شدن قرینه چشم و ورم پلک ها میشود و باعث عفونت لایه داخلی پلک ها میشود . همچنین عارضه‌ ی کراتومالاسی نیز در اثر فقدان ویتامین Aظاهر میشود و آن عبارت است از خشک شدن و شاخی شدن مخاط مهبل (واژن ) به ویژه در حیوانات .

همورالوپسی یا شبکوری نیز در اثر کمبود ویتامین A پدید می آید نیز عفونت هایی مانند زکام و گریپ در افراد مبتلا به فقدان ویتامین A بیشتر دیده میشود . مصرف خرما در درمان بیماری های بالا موثر و مفید است.

ویتامینB موجود در خرما به سه نوع ویتامین B1 B3,B2, اطلاق میشود:

ویتامین B1(تیامین) موجود در خرما ، در تنظیم واکنش های تخمیری و متابولیسم مواد قندی ضروری است به خصوص اثر ویتامین B1خرما بر بافت های عصبی و عضلانی بسیار مهم است زیرا این ویتامین اثر استیل کلین تقویت کرده و از اثر کلین استراز (آنزیمی که استیل کلین را به اسید استیک و کلین تجزیه نموده و اثر آن را خنثی میسازد ) جلوگیری میکند .

ویتامین

در کمبود این ویتامین بری بری خشک یا مرطوب به وجود می آید که در آن ورم و تقلیل و کم حجم شدن عضلات پا و پلی نوریت و فلج پاها دیده میشود و کم اشتهایی و کم شدن ترشحات و حرکات دستگاه گوارش و برادیکاردی ( کم شدن ضربان قلب) به وجود می آید و گاهی نیز موجب تاکیکاردی یا تپش و افزایش ضربان قلب و اکستراسیستول خارج از نوبت زدن قلب نیز از عوارض دیگر کمبود این ویتامین است .

برخی سردرد ها و کم شدن عکس العمل های رباطی و بی خوابی و درد های عصبی و گاهی کرامپ عضلات (گرفتگی ماهیچه ها) که پس از فعالیت شدید عضلانی دیده می شود در اثر کمبود این ویتامین است.

ویتامین B2(ریبوفلاوین) در متابولیسم مواد قندی و پروتئینی(سوخت و ساز مواد سفیده ای )دخالت دارد.در ساختار بعضی به ویژه پیام تنفسی که در تبادل اکسیژن بافت ها به کار می رود وجود دارد.

در انتقال هیدروژن و متابولیسم اسیدهای آمینه دخالت دارد ونیز در متابولیسم قند واسید های چرب نقش داشته و در تقویت بینایی نیز موثر است.

در کمبود ویتامین B2 اختلالاتی در چشم و پوست و مخاط ها و اختلالاتی در جذب چربی ها به وجود می آید واگر این ویتامین در بدن موش کم شود سبب توقف رشد جانور شده و در پرنده ها مانند بوقلمون موجب پیدایش زخم هایی در پای پرنده می شود.عوارض مخاطی کمبود این ویتامین به صورت زخم هایی در کنار لب ها و قرمزی لب ها و زبان دیده می شود.ویتامین دیگری که در خرما وجود دارد ویتامین B3(نیاسین)است.

ویتامین C که در اکسید اسیون واحیای تنفس بافت ها دخالت دارد،هم می تواند هیدروژن از دست بدهد یا بگیرد و در کمبود این ویتامین خونریزی های مختلف در مفاصل و زیر پوست استخوان ها و مخاط های بدن و زیر لثه دیده می شود.خستگی های زیاده از حد به خصوص در فصل بهار و بی میلی و اختلالات قلبی-تنفسی واستعداد زیاد در ابتلا به انواع عفونت های مختلف همه در اثر کمبود ویتامین یاد شده مشاهده می شود.

ویتامینE در فرایند تشکیل اپی تلیال غدد تناسلی و در رشد جنین و در کاهش و تقلیل و کم حجم شدن عضلات دخالت دارد.کمبود آن سبب سقط جنین بوده و در موش سبب عقیم شدن می شود.فلج عضلات و کاهش حس شنوایی و بویایی در نزد حیوانات به واسطه کمبود ویتامین یاد شده است.و در کلینیک ها برای درمان سقط جنین و کم شیری مادران تجویز می شود و در تحلیل رفتن عضلات به ویژه در کوچک شدن و سفتی نخاعی تجویز می شود.علاوه بر موارد یاد شده خرما یک منبع عالی ویتامین D هم بشمار می رود.

مضرات خرما :

-برای کسانی که طبیعت گرم دارند ممکن است باعث زخم دهان٬خارش بدن٬ناراحتی های کبدی شود.

-اگر در جایی از بدنتان تاول دارید از خوردن خرما پرهیز کنند.

-کسانی که فشار خون دارند خرما کمتر مصرف کنند.

-مواظب باشید در خوردن آن افراط نکنید زیرا دارای قند زیادی است . در این صورت آنهایی که لوزالمعده حساس دارند و یا آنهایی که بیماری قند در خانواده آنها وجود دارد باید کمتر از این میوه استفاده کنند.

-خوردن خرما برای افراد مبتلا به سندرم متابولیک، بیماری های قلبی و عروقی زیاد توصیه نمی شود.

-افراد دیابتی در مصرف خرما احتیاط کنند. روزانه ۲ عدد خرمای متوسط برای دیابتی ها متناسب است و بیشتر از آن توصیه نمیشود.

-خرما برای افراد مبتلا به عارضه تبخال مناسب نیست زیرا خرما قند خون را بالا می برد و ویروس های تبخال در رشد خود از قند موجود در خرما استفاده می کنند.

-مصرف بسیار بالای آن باعث آسیب‌ دیدن کبد و طهال و ایجاد جوش در دهان و پوسیدگی دندان‌هامی‌شود.

شرایط خرما

دتی پیش از کاشتن نهال(پاجوش) زمین را شخم میزنند، ردیفهای کاشت را روی زمین با خطکشی معین میکنند. سپس چالههایی به گودی یک تا 5/1 متر حفر میکنند. برخی از نخلکاران با کود حیوانی و خاک نیمی از چاله را پر میکنند.

کاشت

کاشت:

پاجوش را داخل چاله میگذارند و اطراف آن را با خاک میپوشانند، به گونهایکه فاصله ریشهها از سطح خاک کمتر از 15 سانتیمتر و بیشتر از 50 سانتیمتر نباشد. بعد از کاشتن پاجوش، اطراف آن را با برگ خرما میپوشانند تا مانع صدمه دیدن آن از تابش شدید آفتاب یا آسیب توسط حیوانات بشوند. فاصله درختان از یکدیگر معمولاً 8 تا 10 متر است و بستگی به این دارد که بخواهند بین درختان، گیاه یا درختی دیگر بکارند یا نه. اگر زیر درختان خرما درختان دیگری مثل مرکبات غرس شود لازم است فاصلههای زیادتری منظور شود.

آبیاری:

نخلستانها را به روشهای گوناگون آبیاری میکنند. در خوزستان و در منطقه خرمشهر و آبادان با استفاده از جذر و مد دریا، آبیاری به روش جوی و پشتهای انجام میشود. به این ترتیب که درخت خرما را کنار جوی میکارند و هنگام مد رودخانه اروند، آب به نهرهاییکه به رودخانه وصل است وارد میشود، سپس آب نهرها به داخل نخلستانها میرود. در هنگام جذر و فروکش سطح آب رودخانه، آب نخلستانها به رودخانه باز می گردد و به این ترتیب نخلستانها آبیاری میشوند. در منطقه شادگان خوزستان با انشعاب از رودخانه جراحی به وسیله نهرهایی که طول برخی از آنها به 20 کیلومتر نیز میرسد، نخلستانها را به شکل جوی و پشتهای و کرتی آبیاری میکنند. نهرهای اصلی به نهرهایی فرعی منشعب میشوند. در بعضی مناطق یا نخل را داخل کرت می کارند و آنرا به صورت غرقابی آبیاری میکنند و یا به شکل جوی و پشتهای. در برخی نواحی کم آب مانند بلوچستان خرما را روی مرز کرتهای بزرگ کاشتهاند و داخل کرت گندم یا برنج میکارند. با آبیاری این زراعتها درختانخرماهم آبیاری میشوند. درمنطقه برازجان اطرافنخلستانها دیوارههای خاکی بزرگی ایجاد میکنندو در زمان پرآبی رودخانهها (زمستان) کرتها را از آب پر میکنند و درتابستان و فصل کمآبی3 تا 4 بار آبیاری میکنند. درمیناب وحاجیآباد بندرعباس درطول تابستان درخت خرمارا 2 تا 3 بارآبیاری میکنند. اکنون چند سالی است که آبیاری قطرهای نیز به شیوههای پیشین آبیاری افزوده شده است.

کودپاشی:

کودحیوانی: آن دسته از بهرهبرداران که دامدار هستند و کود حیوانی دارند هردو سال یک بار مقدار 10 تا 15 کیلوگرم کودحیوانی پای هر درخت خرما میریزند و آن را با بیل زیرخاک میکنند. زمان کوددادن پاییز و پس از برداشت خرما تا اسفند ماه(زمان گرده افشانی) است. نخلدارانی که زیر درختان خرما محصول دیگری میکارند حتماً به زمین کود میدهند.

کودشیمیایی: تا چند سال پیش استفاده از کودشیمیایی برای درخت خرما معمول نبوده است. اکنون برخی از کشاورزان به ویژه آنهایی که زیر درختان خود را به زراعتهای دیگری مانند کشت باقلا، غلات(گندم،برنج) اختصاص میدهند، از کود شیمیایی استفاده میکنند. میزان مصرف کود شیمیایی فسفات 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار در فصل زمستان همراه با شخم است، کود اوره نیز به صورت سرک در بهار به مقدار 150 کیلوگرم در هکتار مصرف میشود.

کودپاشی

گرده افشانی:

گرده افشانی خرما یکی از حساسترین کارهای نخلداری است. عمل گردهافشانی در نخل به دلیل اثرات دانهگرده بر روی کیفیت میوه بسیار مهم و حساس است و به همین دلیل با دخالت انسان انجام میشود.

برای انجام تلقیح، چند خوشه چه از گل نر مورد نظر را که با گل ماده همزمانی داشته باشد میبرند و داخل خوشه ماده میگذارند و دور آن را میبندند. برای هر 100 درخت ماده 5 تا 10 درخت نر منظور میکنند. زمان گردهافشانی با توجه به درجه حرارت و نوع خرما متفاوت است و از اسفند ماه تا اوایل اردیبهشت ماه نوسان دارد.

برخی کشورها که دارای نخلستانهای بزرگ هستند و کشت آنها براساس اصول درختکاری و با رعایت فاصله انجام شده است، گرده افشانی به صورت خشک و با استفاده از دستگاههای مکانیکی انجام میشود.

شخم:

در برخی مناطق بین درختان خرما درختان دیگری مانند مرکبات میکارند. دربعضی از مناطق بین درختان خرما، به ویژه زمانی که به صورت کرتی کاشته میشود، زراعتهایی مانند سبزی، گوجهفرنگی، بامیه، یونجه، برنج و باقلا میکارند^[3] در این صورت هر ساله زمین نخلستان را شخم میزنند در صورتی که بین درختان خرما محصولی کاشته نشود، در فصل تابستان برای جلوگیری از تبخیر آب و برای تهویه هوا و نیز از بین بردن علفهای هرز، زمین نخلستان را با بیل یا ترکتور شخم میزنند.

“در صورت داشتن هر گونه سوال در مورد مطلب فوق، از این بخش با پزشک مربوطه در ارتباط باشید“

منابع :

fa.wikipedia.org